عوامل موثر بر فساد اداری با تاکید بر ایران

فساد بیانگر نوعی اغتشاش در نظمی درست و منطقی است که به مرور زمان با آسیبی که به بدنه ریشه و اساس نظام میزند موجب فروپاشی نظام میگردد. در کلیه جوامع طمع و فقر از عوامل موثر در ورود افراد به کارهای فساد آمیز می باشد. ظهور فساد اداری قدمتی به درازی جامعه بشری دارد و رابطه آن با توسعه نظام سیاسی مستقیم است تا جایی که پیدایش آن میتواند موجب اخلال در نظام سیاسی یک کشور شود. در یک نظام اداری فاسد، کارمندان از موقعیت انحصاری خود در ارائه خدمات بهره میگیرند، و با شغل خود به تجارت میپردازند که این امر علاوه بر آسیب زدن به توسعه، مانع رشد رقابت سالم و عدالت اجتماعی میشود. با توجه به اهمیت وجود نظام اداری سالم و اثرات آن در توسعه کشور، دراین پژوهش سعی براین است که به بررسی مفهوم فساد اداری، علل وعوامل موثربرفساد اداری وانواع فساد اداری وهمچنین علل ظهور و گسترش فساد اداری را در کشور بررسی، و راهکارهای و مبارزه با آن را ارائه شود.

شواهد فراوانی وجود دارد مبنی بر این که هر چقدر به پایان سده بیستم نزدیک می شویم، موضوع فساد به عنوان یکی از مسائل فراگیر دهه آخر این قرن، اهمیت بیشتری می یابد. (به نقل از پل هیود، 1831 ) و رویکرد روغن کاری چرخدنده های توسعه برای حل مساله فساد اهمیت خویش را از دست می دهد و این دیدگاه که فساد بیش از هر چیز همچون ماسه ای عمل می کند که منجر به اخلال در روند چرخدنده ای توسعه می شود، رونق پیدا می کند. بدین ترتیب امروزه مبارزه با فساد در صدر شعارهای انتخاباتی قرار گرفته و احزاب رقیب و رقبای سیاسی بدین وسیله از میدان به در می شوند به اعتقاد اکثر متفکران، فساد یک بیماری انکارناپذیر در همه حکومت هاست و مختص یک قاره، منطقه یا گروه قومی خاص نیست و فساد در رژیم های سیاسی دمکراتیک و دیکتاتوری، اقتصادهای سوسیالیستی، سرمایه داری و فئودال یافت می شود و اقدامات فساد آمیز مربوط به زمان حال نیست، بلکه تاریخ آن به قدمت جهان است. از این رو قدمت فساد به اندازه قدمت مفهوم دولت است. در واقع هرجا که قدرت و ثروت متمرکز می شود و هر جا دولتی وجود دارد، فساد نیز وجود دارد اما واقعیت امر این است که امروزه این پدیده در مقایسه بین دو دسته کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه، در بین کشورهای دسته دوم بیشتر و شایعتر است و اکثر مطالعات و بررسیهایی که راجع به فساد صورت گرفته به نحوی به این کشورها مربوط میشده است. این کشورها اغلب از ساخت سیاسی شدیدا متمرکز عشیره ای و غیر دمکراتیک برخوردارند. دولت های آسانگیر، تمرکز شدید و بسیار ناکارآمد قدرت سیاسی، سوءاستفاده مقامات دولتی از قدرت سیاسی، سوء مدیریت، سیاسی بودن تخصیص منابع، نظام سیاسی - اقتصادی مبتنی بر افراد، اقتصادهای شدیدا تنظیم شده توسط بوروکراتها، اطلاعات ناقص، عدم تقارن شدید اطلاعات، قوانین ضعیف و ناکارآمدَ، عقب ماندگی و ناکارآمدی تکنولوژی نظارت و نظام انگیزشی مخدوش، واقعیت اساسی بسیاری از کشورهای در حال توسعه است که همگی از نشانگرهای فساد هستند فساد اداری، پدیده ای نوین نیست؛ پیدایش و گسترش آن، قدمتی به اندازة تاریخ اجتماعات بشری و تاریخ سازمانها و نهادها دارد. فساد، از عوامل اصلی بازماندن نهادها و جوامع از دستیابی به اهداف، و از موانع اساسی رشد و تکامل آنها به شمار میآ ید. به همین دلیل، همواره کسانی که به فکر سلامت نظام اجتماعی بشر و رشد و تکامل آن بوده اند، در اندیشة پیشگیری و مبارزه با این پدیدة شوم اجتماعی افتاده اند. پیامبران الهی و اولیای حق، در این میان نقش بسیار برجسته ای داشته اند. آنان مبارزه با فساد و تباهی و برقراری قسط و عدل در جامعه را سرلوحة برنامه های تبلیغی خود قرار داده و در این راه، جاننثاریهای فراوانی از خود نشان داده اند.

بیان مسئله

 عوامل موثربرفساد اداری در سازمانهای دولتی کدامند؟ فساد در لغت به معنای تباهی و بطلان و نقیض صالح است و فساد اداری مجموعه طرحها، تصمیمات، کارها، برخوردها و روابطی که در محیط اداره بر خلاف خط مشی عمومی کشور و قوانین حاکم بر جریان امور اداری و اهداف ومنافع جامعه به وقوع می پیونند و موجب تباهی منافع عمومی و مسخ و بیهودگی اداری میگردد نظریه فیلسوفان اسکوالتیک که فساد اداری را ناشی ازحرص سیری ناپذیر انسان میدانند ناقص و ناروا است، چون تاثیر شرایط نهادی مختلف بر فساد اداری را نادیده میگیرد.نظریه فیلسوفان دوره روشنگری گرچه دقیقتر است اما هنوز محدود است زیرا فساد اداری را تنها در شکل غیر قانونی آن در نظر گرفته وبه شکلهای قانونی فساد توجه ای نکرده است. برخی پژوهشگران امروزی فساد اداری را سوءاستفاده از قدرت دولتی بخاطر نفع شخصی تعریف کرده اند. نظام اداری تأثیر بسیاری بر توسعه اقتصادی و سایر ابعاد اقتصادی دارد ونیز از آنها تأثیر می پذیرد که البته تآثیرات مثبت منوط به سلامت نظام اداری است. در واقع نظام اداری سالم، بستر سازی مناسب برای توسعه خواهد داشت. به همین نحو فساد در نظام اداری هم مانع مهمی در تحقق توسعه است. به عنوان مثال میتوان گفت: فساد اداری هزینه های اضافی سنگینی بر دولت و جامعه تحمیل میکند.این رقم سالانه در سطح جهانی مبلغی نزدیک به 155 میلیارد دلار از داراییهای شرکتها، سازمانها و افراد حقیقی را در بر میگیرید.از سوی دیگر آمار تخریبی این امر به حدی است که به دلیل گسترش نارضایتی عمومی در سطح جامعه به بی ثباتی سیاسی منجرمی شود ، و از طریق هدایت ناصحیح استعدادها و منابع بالقوه و بالفعل انسانی به سمت فعالیتهای نادرست برای دستیابی به درآمدهای سهل الوصول و بادآورده به جای شکوفا شدن این توانایها در مجاری سازنده، سوق داده می شود و لطمه جبران ناپذیری به اقتصاد فرهنگ جامعه وارد میکند فساد اداری بخشی از مجموعه مسایلی است که سازمانها در دورة عمر خود به ناگزیر آن را تجربه میکنند. این مجموعه مسایل به معظلاتی اشاره دارد که به طور عمده ریشه های آن در خارج از سازمان قرار داشته ولی آثار آن سازمانها را متأثر میسازد. این معظلات به عنوان چالشهایی که همواره پیش روی مدیران هستند تلقی میشوند که به دلیل عدم کنترل سازمان بر علل پیدایی آنها، طبیعتاً کنترل آنها نیز بسیار دشوار است؛ به عنوان مثال فساد اداری تا حد زیادی از نظامهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی تأثیر میپذیرد؛برای مثال بالا بودن نرخ بیکاری، میزان سلطة روابط غیر رسمی و سنتی بر ارتباطات میان افراد، میزان بلوغ نظام سیاسی و... برحجم فساد اداری یک جامعه تاثیر مستقیم میگذارد از طرفی فساد اداری به طور مستقیم بر کارایی نظام اداری، مشروعیت نظام سیاسی و مطلوبیت نظام فرهنگی واجتماعی اثرات نابه هنجاری خواهد گذارد که این تعامل باعث ایجاد دوری باطل ومارپیچی نزولی میشود که در نهایت جامعه را به افول خواهد کشاند؛ از این رو باید با پدیده ایی از جنس فساد اداری که ریشه در زمینه های گوناگونی دارند، بانگرشی سیستمی روبه رو شد و به تدوین راه حلهای جامع اندیشید